بازگشت
تاج محل ؛ نمادی از عشق ، محبت و دوستی
عبدالقدیر میرزایی عبدالقدیر میرزایی

تاج‌ محل از پرآوازه ‌ترین بناهای جهان و آرامگاه زیبا و باشکوهی است که در شهر آگره و در ۲۰۰ کیلومتری جنوب دهلی نو پایتخت هند واقع شده ‌است و یکی از عجایب هفت گانه d جدید دنیا به‌ شمار می ‌رود.این بنا به دستور شاه جهان، پنجمین امپراتور گورکانی هند به منظور یاد بود همسرش, ممتاز محل که در سال ۱۶۳۱م در سفری جنگی در هنگام وضع حمل فوت کرد بنا شده ‌است. خود شاه‌ جهان نیز بعدتر درهمان‌جا در کنار خانم اش به خاک سپرده شد.

همان طورکه مشخص است، نام این بنا، پارسی است. این ساختمان بر پایه ی مخلوطی از معماری ایرانی، هندی و اسلامی بنا شده‌ است و در ساخت آن ۲۰،۰۰۰ هنرمند و معمار از نقاط مختلف آسیا به‌خصوص ایران، شبه قاره هند، آسیای میانه شرکت داشته ‌اند.

آغاز ساخت تاج ‌محل سال ۱۶۳۲م (۱۰۴۲ ش) بوده و در سال ۱۶۴۷م (۱۰۵۷ ش) تکمیل شده ‌است.

احمد لاهوری و برادرش استاد حمید لاهوری سرمعماران  سازنده ی تاج محل درهندوستان بوده ‌اند. در برخی متون نیز از عیسی خان شیرازی و امانت خان شیرازی طغرانویس نام برده شده ‌است، که گویا خوشنویسی کتیبه‌های درو دیوارهای تاج ‌محل به امانت خان واگذار شده ‌بوده‌ است.

تاج محل بنایی مجلل و رمز عشق ابدیست که سه قرن و نیم از عمر آن می‌گذرد. اخلاص به عشقی رومانتیک، از دوران بسیار دور همچون"لیلی و مجنون، رومئو و ژولیت" و یا "بخت‌النصر" که باغ‌های معلق بابل، یکی از عجایب هفت گانه را به نشان وفاداری برای همسرش ساخت، تاج محل نیز یکی از عجایب هفت گانه جدید دنیاست، تاج محل آرامگاه "ارجمند بانو بیگم" ملقب به ممتازمحل همسر محبوب "شاه‌جهان" پنجمین پادشاه گورکانی موصوف به مغولی هند بود. این بنا به دستور شاه‌جهان برای نشان دادن عمق علاقه و عشق خود به ممتاز محل ساخته شده‌ است. داستان بنای این مجموعه عمارات مجلل که در وسط آن گنبد تاج محل چون نگینی می‌درخشد، برارزش تاریخی این شاهکار هنری افزوده ‌است. تاج محل، در واقع، باشکوه ‌ترین هدیه یک شاه به همسر از دست رفته ‌اش است و پایه ‌های آن بر عشق وافر شاه ‌جهان گورکانی به ممتاز محل استوار است. شاید اگر در سال ۱۶۰۷ میلادی "شاهزاده خرم"، که بعداً با نام "شاه جهان" شناخته شد، "ارجمند بانو بیگم" را، که بعداً به "ممتازمحل" ملقب شد، نمی‌ دید، امروز از تاج محل خبری نبود.شاه جهان زبان پارسی را به خوبی می دانست و به آن کتابت می کرد و شعر می گفت.

ارجمند بانو دختر یکی از اشراف ایرانی با نام عبدالحسن آصف خان و متولد شهر آگرای هند بود. خواهر آصف خان یا عمه ارجمند بانو، نور جهان همسر محبوب و پرنفوذ جهانگیر شاه، پدر شاهزاده خرم بود. نور جهان همراه برادرش آصف خان در سیاست و دولت داری نقش بارزی داشت.

شاهزاده خرم که در آتش عشق ارجمند بانو می‌سوخت، بنا به ضوابط سلطنتی با دو زن دیگر ازدواج کرد که اولی از بستگان دربار صفوی ایران بود. خرم پس از پنج سال انتظار به وصلت ارجمند بانو رسید.

او پس از مراسم عروسی اعلام کرد که عروس تازه از سایر زنان دربار برتر و "ممتازمحل" است. ازآن به بعد ارجمند بانو با همین نام و پسوند "بیگم" خطاب می ‌شد. به نوشته ی یک تاریخ‌ نگار دربار گورکانی هند که با نام "قزوینی" از او یاد می‌شود، پیوند شاهزاده با دوهمسر دیگرش تنها حکم زناشویی معمولی را داشت و "خرم" هیچ زن دیگری را شایسته ی آن محبت و شیفتگی که نثار ممتاز محل می‌کرد، نمی ‌دانست. سال ۱۶۲۸ شاهزاده خرم بر تخت طاووس هند نشست و به "شاه‌جهان" ملقب شد. ممتاز محل نمی‌خواست به مانند عمه ی قدرتمندش در امور اداری و سیاسی دستی داشته باشد. در عوض فهرست نام‌های زنان بیوه و کودکان یتیم را ترتیب می‌داد و از شوهرش می‌خواست که به نیازهای آنها رسیدگی کند و برای خانواده‌های بینوا نفقه تعیین می‌کرد. او نیز مانند شاه‌جهان به هنر معماری علاقه داشت و در ساماندهی یک باغ کرانه رود یامونا در شهر آگره ،جایی که سرانجام محل دایمی او شد، نقش داشت.

شاه جهان و ممتازمحل در سال ۱۶۱۲ ازدواج کردند و ۱۸ سال با یکدیگر زندگی کردند و ثمره ی این ازدواج ۱۴ فرزند بود که هفت تن زنده ماندند و بزرگ شدند. ممتاز محل همسر دوم شاه‌جهان بود که در ۱۷ جون ۱۶۳۱ میلادی در هنگام تولد چهاردهمین فرزندش جان باخت.

در یکی از حمله‌های جنگی، شاه‌جهان ممتاز محل را که بسیار دوست می‌داشت همراه برده بود. او باردار و در ماه‌های آخر بارداری بود. این نوزاد چهاردهمین فرزندی بود که ممتازمحل به ‌دنیا آورد و دختر بود که نامش را "گوهره ‌بیگم" گذاشتند. اما ممتازمحل در اثر وضع حمل جان باخت. هنگام درگذشت "ممتاز محل" ۳۹ سال بیش نداشت او از شوهرش درخواست کرد که پس از وی زنی نگیرد و برای او آرامگاهی بسازد که بدان نام وی جاوید بماند.

مرگ ناگهانی "ممتاز محل" پادشاه را دچار غم و اندوه ساخت. شاه داغدیده پس از تفکر و تدبر بنا به وصیت او تصمیم گرفت بنایی بر مزارمحبوبش بسازد تا شاهدی بر عشقش باشد، از اینرو طراحان، مهندسان و استاد کاران را از گوشه و کنار دنیا گرد آورد تا آرامگاهی را بسازند که آخرین دست آورد معماری گورکانی گردد.

به نوشته ی تاریخ ‌نگاران، شاه‌ جهان در پی درگذشت محبوب‌ ترین همراه زندگی ‌اش خلعت شاهانه ‌اش را به عبای سفید عوض کرد و یک سال سوگوار بود. شاهی که قبلا برای توسعه ی دامنه ی سلطنتش خون فراوانی ریخته بود، گوشه نشین شد و برای مدتی دخترش "جهان ‌آرا" به امور دولت داری پرداخت. روایت حاکی است ک موهای سیاه شاه جهان طی یکی دو ماه سوگواری سفید شد.

شاه‌جهان پس از آنکه از چنگ رخوت رها شد، در اجرای وصیت ممتاز محل بهترین معماران و خوش نویسان را از سراسر هند و بیرون از آن فرا خواند تا بنای یادبود محبوب ازدست رفته‌ اش را در شهر آگره ،پایتخت امپراتوری گورکانی، بسازند.

تاریخ نگاران آن دوران، از این بنای یاد بود با نام "روضه ی ممتاز محل" یاد کرده ‌اند و برخی بر این نظراند که "تاج محل" مخفف "ممتاز محل" است. "پیتر ماندی"، جهانگرد اروپایی سده ۱۷ میلادی نیز در نوشته ‌هایش از "تاجِ محل، ملکه دربار گورکانی" نام می‌برد.

خود شاه‌جهان هم که سال‌ها بعد، به دست پسرش اورنگ‌زیب شکست خورد و مدتی در زندان قلعه ی سرخ یا لال قلعه به سر برد، پس از درگذشت کنار ممتاز محل زیر گنبد تاج محل به خاک سپرده شده‌ است.

شاه‌ جهان جایگاهی را در کنار "رود یمونا جمنا" برای این بنای بزرگ برگزید. تاج‌محل آرامگاهی است با ۵۸ متر بلندی، ۵۶ متر پهنا که در نزدیکی اگرا در ایالت اوتار پرادش هندوستان بر روی یک تخته ی عظیم ۱۰۰ متر × ۱۰۰ متر مرمرین ساخته شده‌است. این بنای بزرگ، در یک باغ پهناور ۱۸ هکتاری قرار دارد، که در مرکز این باغ یک نهر آب طولانی وجود دارد که به شیوه ی باغ‌ های آریانای آنزمان ساخته شده ‌است.

شاه‌جهان قصد داشت برای خود نیز آرامگاهی در کران دیگر "رود جمنا" و برابر آن بسازد و این دو بنا را با پلی به یکدیگر متصل سازد به‌ نشانه ی آنکه پیوند او وهمسرش از جریان زمان هم در می‌گذرد. قرار بود که بر خلاف نمای تاج محل که از مرمر سفید است، آرامگاه شاه از مرمر سیاه باشد. اما سرنوشت بر این شد که آرامگاه دوم هرگز برپا نشود و شاه درکنارهمسرش آرام گیرد.

تاج محل از سال ۱۹۸۳ جزو میراث جهانی یونسکو درآمده و در نظر سنجی بزرگ جهانی در سال ۲۰۰۷ میلادی که در ۸ جنوری همان سال نتیجه ی آن اعلام شد این بنا در شمار یکی از عجایب هفت گانه ی جهان در دوران حاضر شناخته شد.

در دو طرف بنای اصلی دو بنای کوچکتر و قرینه به ‌چشم می‌خورد که در سمت غرب یک مسجد سه‌گنبدی وجود دارد که از ریگ‌ سنگ (قهوه‌یی مایل به رنگ قرمز " سرخ ") ساخته شده و در شرق بنایی است که زمانی به مثابه ی مهمان‌سرا به کار می ‌رفته ‌است.

گفته می ‌شود برای ساخت این بنا بیست هزار کارگر، استادکار، معمار، سنگ‌تراش، نقاش، فلزکار و جواهرتراش به‌ مدت بیست و دو سال کار کرده‌ اند.


August 27th, 2012


  برداشت و بازنویسی درونمایه این تارنما در جاهای دیگر آزاد است. خواهشمندم، خاستگاه را یادآوری نمایید.
 
بازگشت
علمي و معلوماتي